Lavanta Hakkında
Lavanta (Lavandula spp.), Lamiaceae familyasından yarı çalımsı formda çok yıllık deÄŸerli bir uçucu yaÄŸ bitkisidir. Farmokoloji, parfümeri sanayileri, uçucu yaÄŸ üretimi ve süs bitkisi olarak kullanımıyla insanlık tarihine kadar uzanan eski bir geçmiÅŸe sahiptir. Bir çok hastalıkta antidepresan, antiseptik, antibakteriyel, analjezik, antienflamatuar, antifungal, antispazmodik, yatıştırıcı ve sakinleÅŸtirici özelliklere sahip olması, ruh-beden-zihin üzerinde önemli etkileri bulunması nedenleriyle geleneksel ve tamamlayıcı tıpta umut vaat eden çok önemli tıbbi ve aromatik bitkilerden birisidir (Zeybek ve Haksel, 2010).
Dünyada ticari deÄŸeri yüksek olan üç önemli lavanta türünün kültürü yapılmaktadır:
-
Lavander (Lavandula angustifolia = L. officinalis = L. vera),
-
Lavandin (Lavandula x intermedia = L. hybrida)
-
Spike lavander (Lavandula spica).
En iyi kalite lavanta yağı “Ä°ngiliz lavantası” olarak da adlandırılan lavanderden elde edilir. “Melez lavanta” olarak adlandırılan lavandin ise lavandere göre daha yüksek uçucu yaÄŸ oranına, ancak daha düÅŸük uçucu yaÄŸ kalitesine sahiptir (Baydar, 2009).
Türkiye'de lavanta türlerinden sadece KarabaÅŸ lavanta olarak tanınan L. stoechas ssp. cariensis türü doÄŸal olarak yetiÅŸmektedir.
Lavanta türleri uçucu ve aromatik yaÄŸ içermelerinden dolayı farmakoloji ve parfümeri sanayisinde önemli rol oynamakta olup, eterik yaÄŸ üretiminde ve süs bitkisi olarak yetiÅŸtirilmektedir (Seçmen ve ark., 2000).
Dünyada birçok ülkede (Arjantin, Brezilya, Bulgaristan, Kıbrıs, Yunanistan, Hırvatistan, Macaristan, Ä°ran, Ä°talya, Rusya, Ä°spanya, Türkiye, Japonya ve Büyük Britanya) yetiÅŸtiriciliÄŸi yapılmaktadır.
Lavanta, çok yıllık, yarı çalımsı görünümlü bir Akdeniz bitkisidir. Kökleri, toprak ve iklim ÅŸartlarına göre 80– 100 cm kadar derinlere inebilen dikotil bir bitkidir. Güçlü bir kazık köke sahiptir (Koç, 2002).
Yarı çalımsı formda yaÅŸlandıkça alttan üste doÄŸru odunlaÅŸmaya baÅŸlayan, ortalama 50 cm, en fazla 1 m'ye kadar boylanan çok sayıda dalları vardır. 4 köÅŸeli olan sap, çıplak veya tüylüdür. Renk gri-yeÅŸildir (Koç, 2002).
Lavanta bitkileri Haziran ayında tomurcuklanmaya baÅŸlar ve Temmuz ayında çiçeklenir. Çiçeklenme zamanı tür ve çeÅŸide, iklim ve toprak koÅŸullarına, rakım ve yöreye baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸir. Lavantada hasat zamanı, uçucu yaÄŸ verimi ve kalitesi üzerinde çok etkilidir (Weiss, 1997).
Çiçek sapının ucunda 15–20 cm uzunluÄŸunda çiçek baÅŸak-salkım ekseni bulunur. BaÅŸak ekseninde 4–6 adet çiçek kümesi bulunmaktadır. Çiçekler içi düz, dışı tüylü 5 mm kadar uzunlukta gri-mavi renkli ve boyuna çizgili 4 adet çanak yaprak tarafından korunmaktadır (Koç, 2002).
Lavander çeÅŸitleri lavandin çeÅŸitlerine göre birkaç hafta daha erkencidir ve çiçek sapları daha kısadır (Tucker, 1985).
Lavanta çiçeÄŸinin en önemli maddesi renksiz veya hafif sarı renkli uçucu yaÄŸdır. Hakiki bir lavanta çiçeÄŸi en az % 1 uçucu yaÄŸ içermelidir. Uçucu yağın kalitesi özellikle yaÄŸdaki linail asetat ve Linanol oranına göre deÄŸerlendirilmektedir. Ayrıca uçucu yağının içeriÄŸindeki luteolin tipi flavonoidler bakteroistatik ve spazmotik etkiye sahip olmasının yanı sıra β-pinen, linalool, camphor, terpineol, kafur, borneol, ferkan ve cineol gibi bileÅŸikler bulunmaktadır (BaÅŸer 1993).
Lavanta yağının en önemli uçucu yağı bileÅŸenleri, linalil asetat, linalool, sineol ve kafur olup, özellikle linalil asetat, lavanta yağının kalitesini belirleyen en önemli bileÅŸenidir. Linalil asetatın parfüm sanayisinde kullanılacak lavanta yağında en az %30 oranında bulunması istenilmektedir (Hui vd. 2010).