Lavanta Hakkında
Lavanta (Lavandula spp.), Lamiaceae familyasından yarı çalımsı formda çok yıllık değerli bir uçucu yağ bitkisidir. Farmokoloji, parfümeri sanayileri, uçucu yağ üretimi ve süs bitkisi olarak kullanımıyla insanlık tarihine kadar uzanan eski bir geçmişe sahiptir. Bir çok hastalıkta antidepresan, antiseptik, antibakteriyel, analjezik, antienflamatuar, antifungal, antispazmodik, yatıştırıcı ve sakinleştirici özelliklere sahip olması, ruh-beden-zihin üzerinde önemli etkileri bulunması nedenleriyle geleneksel ve tamamlayıcı tıpta umut vaat eden çok önemli tıbbi ve aromatik bitkilerden birisidir (Zeybek ve Haksel, 2010).
Dünyada ticari değeri yüksek olan üç önemli lavanta türünün kültürü yapılmaktadır:
-
Lavander (Lavandula angustifolia = L. officinalis = L. vera),
-
Lavandin (Lavandula x intermedia = L. hybrida)
-
Spike lavander (Lavandula spica).
En iyi kalite lavanta yağı “İngiliz lavantası” olarak da adlandırılan lavanderden elde edilir. “Melez lavanta” olarak adlandırılan lavandin ise lavandere göre daha yüksek uçucu yağ oranına, ancak daha düşük uçucu yağ kalitesine sahiptir (Baydar, 2009).
Türkiye'de lavanta türlerinden sadece Karabaş lavanta olarak tanınan L. stoechas ssp. cariensis türü doğal olarak yetişmektedir.
Lavanta türleri uçucu ve aromatik yağ içermelerinden dolayı farmakoloji ve parfümeri sanayisinde önemli rol oynamakta olup, eterik yağ üretiminde ve süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir (Seçmen ve ark., 2000).
Dünyada birçok ülkede (Arjantin, Brezilya, Bulgaristan, Kıbrıs, Yunanistan, Hırvatistan, Macaristan, İran, İtalya, Rusya, İspanya, Türkiye, Japonya ve Büyük Britanya) yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Lavanta, çok yıllık, yarı çalımsı görünümlü bir Akdeniz bitkisidir. Kökleri, toprak ve iklim şartlarına göre 80– 100 cm kadar derinlere inebilen dikotil bir bitkidir. Güçlü bir kazık köke sahiptir (Koç, 2002).
Yarı çalımsı formda yaşlandıkça alttan üste doğru odunlaşmaya başlayan, ortalama 50 cm, en fazla 1 m'ye kadar boylanan çok sayıda dalları vardır. 4 köşeli olan sap, çıplak veya tüylüdür. Renk gri-yeşildir (Koç, 2002).
Lavanta bitkileri Haziran ayında tomurcuklanmaya başlar ve Temmuz ayında çiçeklenir. Çiçeklenme zamanı tür ve çeşide, iklim ve toprak koşullarına, rakım ve yöreye bağlı olarak değişir. Lavantada hasat zamanı, uçucu yağ verimi ve kalitesi üzerinde çok etkilidir (Weiss, 1997).
Çiçek sapının ucunda 15–20 cm uzunluğunda çiçek başak-salkım ekseni bulunur. Başak ekseninde 4–6 adet çiçek kümesi bulunmaktadır. Çiçekler içi düz, dışı tüylü 5 mm kadar uzunlukta gri-mavi renkli ve boyuna çizgili 4 adet çanak yaprak tarafından korunmaktadır (Koç, 2002).
Lavander çeşitleri lavandin çeşitlerine göre birkaç hafta daha erkencidir ve çiçek sapları daha kısadır (Tucker, 1985).
Lavanta çiçeğinin en önemli maddesi renksiz veya hafif sarı renkli uçucu yağdır. Hakiki bir lavanta çiçeği en az % 1 uçucu yağ içermelidir. Uçucu yağın kalitesi özellikle yağdaki linail asetat ve Linanol oranına göre değerlendirilmektedir. Ayrıca uçucu yağının içeriğindeki luteolin tipi flavonoidler bakteroistatik ve spazmotik etkiye sahip olmasının yanı sıra β-pinen, linalool, camphor, terpineol, kafur, borneol, ferkan ve cineol gibi bileşikler bulunmaktadır (Başer 1993).
Lavanta yağının en önemli uçucu yağı bileşenleri, linalil asetat, linalool, sineol ve kafur olup, özellikle linalil asetat, lavanta yağının kalitesini belirleyen en önemli bileşenidir. Linalil asetatın parfüm sanayisinde kullanılacak lavanta yağında en az %30 oranında bulunması istenilmektedir (Hui vd. 2010).